Doskonalenie umiejętności czytania i pisania u dzieci ze specyficznym trudnościami w nauce z klas I- III Program terapeutyczny
Poziom umiejętności czytania i pisania stanowi o karierze szkolnej ucznia. Jeżeli w okresie nauczania zintegrowanego dziecko nie nauczy się dobrze czytać będzie miało trudności z pisaniem, a także w najbliższej przyszłości kłopoty z przyswajaniem wiedzy z innych przedmiotów. Jeżeli uczeń nie jest w stanie nauczyć się czytać pomimo intensywnej pracy, stymulującego środowiska rodzinnego oraz pod wpływem prawidłowego oddziaływania szkoły, należy wówczas wyeliminować wady wzroku i słuchu oraz przeprowadzić badanie psychologiczno- pedagogiczne w poradni. Specyficzne trudności w nauce czytania i pisania są wynikiem nieprawidłowego funkcjonowania analizatorów wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno- ruchowego oraz koordynacji między nimi; często towarzyszą również wady wymowy. Aby zmniejszyć te problemy konieczna jest terapia ucznia na terenie poradni lub w zespole korekcyjno- kompensacyjnym na terenie szkoły prowadzona przez pedagoga korekcyjnego.
Cel programu :
Rozwijanie umiejętności czytania i pisania dziecka ze specyficznymi trudnościami w nauce:
Cele szczegółowe to :
- usprawnianie pracy analizatora słuchowego, wzrokowego i kinestetyczno- ruchowego - ćwiczenie techniki czytania
- ćwiczenie techniki pisania
Sposoby realizacji, formy i zasady pracy terapeutycznej.
W trakcie realizacji programu terapeutycznego należy wykorzystać metody wspierające, stymulujące, aktywizujące i usprawniające ucznia:
- ćwiczenia oddechowe, artykulacyjne - elementy kinezjologii edukacyjnej Dennisona( np.: leniwe ósemki, punkty na myślenie, ruchy naprzemienne, krążenie szyją, kołyska, oddychanie przeponowe, motylek na suficie) - ćwiczenia rozwijające percepcję wzrokową Frostig – Horn - ćwiczenia koordynacji wzrokowo- ruchowej H. Tymichowej - zestaw wyrazów dla dzieci z trudnościami czytania wg J. Baran - dyktanda graficzne wg Z. Hendzel
Należy wykorzystać :
- zestawy ćwiczeń doskonalących zaburzone funkcje wg własnych opracowań - loteryjki obrazkowe- sylabowo- wyrazowe, historyjki obrazkowe, mozaiki geometryczne, układanki o różnym stopniu trudności i tematyce( obrazkowe, literowe, sylabowe, wyrazowe; z serii Puss, wg A. Smoleńskiej) - programy multimedialne typu: „ Czytam i piszę”, „Socrates”, Dyslektyk II”, „Sposób na dysleksję” , „Klik uczy czytać” , „ABC”, itp. - różnorodne zestawy pomocy wspomagających pracę terapeutyczna z dzieckiem mającym trudności w czytaniu i pisaniu
Poziom ćwiczeń powinien być dostosowany do rozwoju, indywidualnego tempa pracy i możliwości dziecka. Powinny obowiązywać następujące zasady:
-zasada stopniowania trudności, -zasada akceptacji -zasada poczucia bezpieczeństwa, -zasada pozytywnej atmosfery, -zasada aktywności, -zasada samodzielności, -zasada systematyczności -zasada korygowania zaburzeń.
Spodziewane efekty:
1. Usprawnienie pracy analizatorów.
2. Podniesienie poziomu sprawności językowej w zakresie: - techniki czytania - techniki pisania - mówienia
Należy uwzględnić potrzeby dziecka, możliwości rozwojowe oraz poziom zdobytych już umiejętności; starać się wyeliminować powstałe nieprawidłowe nawyki.
Działania na materiale nieliterowym.
- Percepcja słuchowa:
- rozwijanie umiejętności rozpoznawania dźwięków( z najbliższego otocznia, ze środowiska, poznanych wcześniej melodii, osób po głosie, odszukiwanie ukrytego dźwięku )
- wystukiwanie podanego rytmu
- sylabowa i ruchowa analiza rytmu
- dźwiękowe odtwarzanie struktur rytmicznych
- elementy rytmiki
- odgadywanie usłyszanego rytmu przez wyszukiwanie go wśród graficznych układów
- powtarzanie usłyszanych pojedynczych wyrazów
- powtarzanie prostych zdań
- określanie liczby wyrazów w zdaniu, miejsca tych wyrazów w strukturze zdania
- samodzielne układanie zdania a podanym wyrazem- analiza zdania.
- graficzne odzwierciedlenie poszczególnych wyrazów w zdaniu
- określanie miejsca danej głoski po wysłuchaniu wyrazu.
- wybrzmiewanie głosek w nagłosie, wygłosie i śródgłosie
- tworzenie nowych wyrazów poprzez dodanie lub odjecie sylaby
- układanie nowych wyrazów z pierwszych głosek innych wyrazów
- układanie „łańcuszka” wyrazów- ostatnia głoska jednego wyrazu pierwszą następnego
- tworzenie sylab poprzez podstawianie spółgłosek do stałej samogłoski
- wymienianie jak największej liczby wyrazów zaczynających się na określoną głoskę lub sylabę
- opowiadanie ilustracji, historyjek obrazkowych, różnych zdarzeń, usłyszanych bajek, przeczytanych opowiadań
- Percepcja wzrokowa i koordynacja wzrokowo- ruchowa:
- uzupełnianie brakujących elementów rysunkach, obrazkach
- rozpoznawanie figur płaskich w dowolnym czasie, w krótkich ekspozycjach
- segregowanie obrazków w grupy tematyczne
- rozpoznawanie treści obrazków w dowolnym czasie, w krótkich ekspozycjach
- układnie obrazków wg wzoru, po zapamiętaniu, bez wzoru
- rozpoznawanie obrazków po określeniu ich położenia lub określanie położenia obrazka nazwanego
- odtworzenie z pamięci eksponowanych przedmiotów i wskazanie po krótkiej przerwie miejsca, na którym leżały
- dobieranie jednakowych figur
- dobieranie do konturów takich samych figur i nałożenie ich na wzór
- graficzne odtworzenie krótko eksponowanej figury
- dzielenie większej figury na mniejsze
- różnicowanie i układanie figur geometrycznych pod względem kształtu, wielkości, koloru, położenia, itp.
- odtwarzanie prostych układanek przestrzennych
- różnicowanie figur płaskich i przestrzennych
- kreślenie w powietrzu różnych kształtów
- kopiowanie rysunków przez kalkę
- rysowanie linii prostych
- pogrubianie i odwzorowywanie różnych wzorów
- rysowanie po śladzie i z pamięci
- rysowanie po zaznaczonej linii, w ograniczonym polu
- wodzenie palcem lub kredką po śladzie konturów
- obrysowywanie szablonów ( na zewnątrz i we wnętrz)
- kończenie podanego wzoru
- łączenie punktów
- zamalowywanie ograniczonych powierzchni płaszczyzn( mazakiem kredą, węglem, pędzlem)
- wypełnianie konturów kreskami pionowymi, poziomymi, skośnymi
- prowadzenie linii ciągłych ( labirynty, tunele, między elementami graficznymi)
- stosowanie pomocy przygotowanych do usprawniania ruchów rąk
Działania na materiale literowym.
Ćwiczenia spostrzegawczości wzrokowej
- segregowanie liter, rozpoznawanie i nazywanie liter
- dobieranie wielkich do małych
- dobieranie drukowanych do pisanych
- utrwalanie kształtu liter
- wyszukiwanie takich samych sylab i ich segregowanie
- takich samych, o takiej samej liczbie liter, z samogłoska w środku,z określona spółgłoską
- wyodrębnianie liter w wyrazach
- różnicowanie liter najczęściej mylonych
- tworzenie wyrazów rozpoczynających się taką samą literą
- dobieranie wyrazów różniących się tylko jedną literą ( w nagłosie, wygłosie, śródgłosie)
- tworzenie wyrazów rozpoczynających się taką samą sylabą
- wyszukiwanie takich samych wyrazów
- uzupełnianie brakujących liter, sylab
- uzupełnianie zdań z lukami
- dobieranie zdania do obrazka
- uzupełnianie zdań obrazkami, wyrazami
- układanie zdań z rozsypanki wyrazowej
- tworzenie krótkich tekstów składających się z 2, 3 zdań z rozsypanki wyrazowej jako odtworzenie tekstu słyszanego lub jako opis ilustracji
Ćwiczenia orientacji przestrzennej
- ćwiczenia orientacji w schemacie własnego ciała, poruszania się w przestrzeni - ćwiczenia spostrzegania położenia przedmiotów w przestrzeni, - ćwiczenia w określaniu położenia przedmiotów względem siebie, utrwalanie pojęć: góra – dół, prawo –lewo, obok, pod, nad, przy itp. - odwzorowywanie kształtów graficznych na polecenie z zastosowaniem pojęć przestrzennych, - rozwiązywanie labiryntów - utrwalanie prawidłowego kierunku rysowania linii pionowych, poziomych oraz okręgów.
Ćwiczenia rozwijające ogólną sprawność ruchową ze szczególnym uwzględnieniem grafomotoryki:
- usprawnianie ogólnej koordynacji ruchów i kontroli nad własnym ciałem - wyrabianie kontroli nad ruchami mięśni dłoni i drobnych mięsni palców - doskonalenie dokładności, szybkości, plastyczności i celowości ruchu( wycinanki, wydzieranki, lepienie, pogrubianie konturów, obrysowywanie konturów, kreślenie kształtów graficznych w przestrzeni, kopiowanie przez kalkę itp. Ćwiczenia w obrębie liter i sylab:
- przypomnienie poznanych głosek i liter alfabetu - ćwiczenia na sylabach otwartych
- ćwiczenia na wyrazach o sylabach otwartych jedno-, dwu- i wielosylabowych
- ćwiczenia na sylabach zamkniętych bez grupy spółgłoskowej w ich struktu - ćwiczenia na wyrazach dwusylabowych o różnej strukturze sylab
- ćwiczenia na wyrazach wielosylabowych o różnym typie i układzie sylab ( bez grup spółgłoskowych)
Ćwiczenia w czytaniu i pisaniu wyrazów z głoskami charakterystycznymi dla języka polskiego:
- dwuznaki (sz, cz, dz, dż, dź) - zmiękczanie przez „ i” lub znak diakrytyczny - różnicowanie samogłosek ą, ę z układami om, on, em, en Ćwiczenia w różnicowaniu liter o podobnym kształcie: b -d, d -p, b - p, m - w, w –u, b - d - p - g; m -w -u –n( m.in. zasada morfologiczna)
Ćwiczenia w różnicowaniu głosek brzmieniowo podobnych: p- b, t- d, k- g, f- w, s- z, sz- ż, c- dz, s- sz.
Wprowadzenie typowych trudności ortograficznych:
- dzielenie wyrazów przy przenoszeniu - zasady pisowni: ó, u, ch, h, rz. ź - wytwarzanie czujności ortograficznej polegającej na zastanowieniu się jaką trudność ortograficzną może zawierać dany wyraz. - kształcenie spostrzegawczości ortograficznej polegającej na łatwości zauważenia błędu w zapisie własnym
Doskonalenie tempa i techniki czytania przez stosowanie treningu w zakresie czytania poprawnego, płynnego, wyrazistego, ze zrozumieniem poprzez: · czytanie całościowe sylab i wyrazów sylabami z wydłużaniem samogłosek
- czytanie sylab i wyrazów w krótkich pozycjach
- czytanie sylabami wyrazów i zdań.
- czytanie głośne i ciche/ „trzymanie” ołówkiem lub palcem czytanych wyrazów/
- czytanie z przesłonką (w okienku) wybranych sylab , wyrazów i zdań
- dziecko czyta na głos - zależnie od możliwości: od jednej lub kilku linijek tekstu do 1/2 strony.
- dziecko czyta razem z dorosłym na głos ("chórem", dorosły nieco ciszej) - dwa razy więcej, np. od dwóch linijek do l strony.
- dorosły czyta dziecku na głos - trzy razy więcej, np. od trzech linijek do 3 stron.
- dziecko czyta samo po cichu - cztery razy więcej, np. od 4 linijek do 4 stron; powtórka całego cyklu (pkt 1-4)
- streszczenie przeczytanego tekstu (ustne - opowiadanie lub pisemne - w formie planu czy wypracowania) lub dyskusja nad tekstem.
Usprawnianie techniki pisania poprzez doskonalenie precyzji ruchu, plastyczności, szybkości i trwałości ruchu, a także: - przepisywanie - pisanie z pamięci szeregów sylab, prostych wyrazów, pojedynczych zdań - wprowadzanie pisania ze słuchu ( po wcześniejszej analizie występujących trudności)
Pobudzanie aktywności dziecka poprzez udział w różnych zajęciach służących relaksowi( wg Denisona) oraz stosowanie ćwiczeń oddechowych w formie relaksu mających na celu:
-pogłębianie oddechu, -rozruszanie przepony, -wyrabianie umiejętności pełnego i szybkiego wdechu i wydłużenie fazy wydechowej, -dostosowanie długości wydechu do czasu trwania wypowiedzi.
Ćwiczenia rozwijające mowę i wzbogacające słownik. - zachęcanie do opowiadania na określony temat - opowiadanie historyjek obrazkowych - dopowiadanie zakończeń historyjek - wymyślanie wyrazów bliskoznacznych do podanych - niedokończone wyrazy, „zakończ zdanie”
Korygowanie nawyku zbyt powolnego wykonywania czynności zwłaszcza pisania, zwiększanie tempa pracy przy zachowaniu precyzji działań.
Przygotowanie do nauki czytania powinno mieć charakter polisensoryczny, czyli z zaangażowaniem wielu zmysłów. Nauka pisania powinna być poprzedzona długim okresem usprawniania motoryki rąk i koordynacji wzrokowo- ruchowej. Należy stworzyć odpowiedni nastrój, który będzie sprzyjał nauce. Budować atmosferę życzliwości. Nauczyciel powinien znać wyniki badań diagnostycznych ( za zgodą rodzica) i w miarę możliwości dostosować wymagania do możliwości percepcyjnych dziecka. Powinien również wziąć pod uwagę udział dziecka w terapii i wspomagać ucznia:
- posadzić w ławce bliżej nauczyciela
- zwrócić uwagę na miejsce dziecka w ławce ( leworęczne po lewej stronie kolegi )
- nie odpytywać z głośnego czytania na forum klasy
- częściej podchodzić do dziecka, czuwać nad jego postępami( tłumaczyć , pokazywać na co ma zwrócić uwagę )
- doceniać nawet najmniejsze starania
- nawiązać kontakt z terapeutą, wspomagać środowisko rodzinne
Literatura: Bogdanowicz M.: Specjalne trudności w nauce czytania i pisania. "TOPOS", Gdańsk 1990 Kujawa E. Kurzyna M.: Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu metodą 18 struktur wyrazowych, WSiP W- wa, 1994 Mickiewicz J.: Ćwiczenia ułatwiające naukę czytania i pisania, TNOiK Toruń 1999 Zakrzewska B.: Trudności w czytaniu i pisaniu- modele ćwiczeń, WSiP W- wa 1999 Materiały własne i z kursów doskonalących
opracowała Magdalena Remisz
|